ÅRSSKRIFT 2015: Div. smånotiser

Gunder Upsahl bodde på gården Upsahl. Han var en utrolig nevenyttig og arbeidsom mann. Det kan en bl.a. se på de store rydningsrøysene og stemmen til sag og kvern som han bygde på gården. Han lagde også imponerende overrislingsanlegg for vanning da han bodde på gården Øvrebø. I tillegg til å være gårdbruker og nyrydningsmann var han også en dyktig smed, og er kanskje mest kjent for Upsahlplogen som han konstruerte. Det meste var laget av tre, og det som var av jern hadde han smidd sjøl.

Det er veldig morsomt å høre og se at folk liker det som er gjort i uthuset på prestegården. Bl. a. har vi hatt besøk av ca. 30 beboere på Hægelandsheimen. De ble benket rundt bordet i «Fjøset» og så ut til å trives utmerket.De hadde selv med nydelig lapskausmiddag og kaker og kaffe. Vi håper flere har lyst til å komme og se på samlingene!

Styret i Øvrebø historielag 2015: Leder: Odd Erling Aurebekk, nestleder: Eva Rølland, sekretær: Judith Cathrine (Kine) Horrisland, styremedlem: Arnhild Bårdsen, styremedlem: Grete Marie Ilebekk, styremedlem: Arne Faremo, styremedlem: Kjell N. Koland, varamedlem: Ole Trygve Almedal, kasserer og medlemsansvarlig: Lars Asbjørn Ilebekk, kontakt til styret i Prestegården: Grete Marie Ilebekk, ansvarlig for Årsskriftet: Lars A. Ilebekk, ansvarlig for hjemmeside på facebook/internett: Kine Horrisland, Lars A. Ilebekk, innsamling og opptak av film, video, bilder: Olav Upsahl og Helge Skuland, Kontakt for Fjøset i Prestegården:Ole Trygve Almedal, Odd Erling Aurebekk, revisor Torgeir Ilebekk.

ÅRSSKRIFT 2015: Et barndomsminne

Det var ikke bare idylliske forhold i de såkalte «gode gamle dager«. Her kan du lese en dramatisk historie vi har fått fra Kjell Anders Greibesland, som hadde den etter sin far, Trygve Greibesland. Det som gjorde at han hadde samlet på det var at hans bestefar, Sjur Hægeland, som opplevde en så dramatisk hendelse og som altså hendte her i gamle Øvrebø-

Det var ein myrk haustkveld. Alle i huset hadde gått til sengs og sovna. Eg sov i same romet som mor og far. Brått vakna eg ved at nokon spente på gangdøra, og då stovedøra vart opna høyrde me ei mannsrøyst som ropa: «For Guds skuld, lukk opp og slepp meg inn, eg er fallen blant røvarar». Sjølvsagt vart me oppskaka av eit slikt rop. Mor fekk i ein fart på seg nokre klær og fekk opna gangdøra. På dørhella stod det ein mann frå grannegarden og hesten hans stod ved trappa. Lampa i stova var blitt tent og mannen kom baklengs inn døra, dette av di han var slått i hovudet og ansikt og blødde ganske mye. Han var difor redd me skulle støkke (bli rædd) om me straks såg kor blodut han var. Då Bård hadde vaska av seg blodet og blitt forbunde, fortalde han at han kom frå byen. På den tida var det nokså vanleg at dei fleste hadde storparten av sin handel i frå byen. Når dei så hadde byreis gjorde dei gjerne storhandel, fekk stort lass, slik at dei hadde varer for nokså lang tid framover. Denne gongen hadde også Bård ganske stort lass, og i nokre bakkar straks før ein kom til heimen min, steig han av vogna, og gjekk baketter hest og lass. På ein stad der det var nokre store eiker kjem det brått springande fram på vegen ein mann og slår til Bård og får han under seg. Pengepungen i bukselomma og setelboka i vestlomma får overfallsmannen tak i, og så med eitt sprang han sin veg. Bård kom seg opp av vegen, fekk tak i taumane, sette seg på vogna og vegen fram til heimen min var ikkje lang. Og alle var oppskræmde av slik handling, så vart det til at Bård vart verande hjå oss til neste dag. Straks det dagast vart det sendt bod etter lensmannen om å kome å sjå om han kunde få greie på kven som var overfallsmannen. På staden der overfallet var gjort, var det tydelege merke i grusvegen der Bård hadde ligge, og der låg også setelboka. Overfallsmannen hadde hatt tak i boka, men under basketaket hadde han mista den, truleg hadde han trudt det kom folk, for i vegsanden stod det synlege spor etter han mange hundre meter, der det tydeleg viste at han hadde sprunge alt han kunde. Det var eit magert utbytte han fekk av overfallet, avdi han ikkje fekk med seg setelboka. I den var det forresten heller ikkje mykje pengar, men det kom seinare opp at det hadde vore tanken at Bård den dagen skulle fått oppgjer for sal av tømmer. Overfallsmannen trudde nok difor at det kunne gjerast eit godt kup. Same mannen var også borte i ein sau som kom bort, og dei særmerkte spora han sette etter seg på båe stader, felte han, slik at han fekk dom, jå kom endåtil ei tid på Akershus. I vår fredelege og rolege bygd vert folk oppskaka av slikt. Mannen var kjendt i bygda og kom seinare bort frå gale vegar, heldigvis, men det vart ein dyr lærepenge for han. K.S…

(PS: K.S… forteller oss at det er Karl Skogstad på Mushom som har skrevet dette stykket. Han var referent for forskjellige aviser i distriktet og skrev mange innlegg og referater. Samtidig er personene han skriver om anonymisert, men nå vet du hvem den ene var.)

ÅRSSKRIFT 2015: Div. artikler

Fra gården Ytrejordet på Eikeland/Stupstad har historielaget fått en mengde gjenstander (ca. 150 stk.) fra denne gården ved søsknene Arne og Oddbjørg Eikeland. Gården hørte tidligere til Øvrebø kommune, men ved den store kommunesammenslåingen i 1964 ble den ført over til Songdalen. Likevel synte de at de gamle gjenstandene hørte til i Øvrebø siden all kontakt hadde vært den veien. Flere tilhengerlass ble fraktet til prestegården av bl.a Arne Faremo, Arne Eikeland, Odd Erling Aurebekk og Helge Hageland.

Dugnad i uthuset på prestegården: I løpet av det siste året er det lagt nytt tak på uthuset, og Terje Sangesland og hans medhjelpere sammen med dugnadsgjengen fra historielaget gjort jobben unna i løpet av noen få dager.

Det blir alltid tid til pauser og mimring om gamle dager for den faste dugnadsgjengen: Kjell Koland, Ole Trygve Almedal, Helge Hageland og Odd Erling Aurebekk m. fl. Hver onsdag fra kl. 10.00 til ca kl. 14.00 møtes en fast gjeng for å lage/utvide/forbedre lokalene til alle gjenstandene som etter hvert har blitt ganske omfattende. Selv synes vi at vi har fått utrettet mye, og det hører vi også fra de som kommer på besøk. Det hender rett som det er at noen kommer innom, og i høst hadde vi bl.a. besøk av en stor flokk fra Hægelandsheimen.

Det som kanskje er ekstra trivelig er at vi begynner å få for lite plass. Derfor har driftige karer vasket og ryddet i gjødselkjelleren og vognskjulet. Tanken er å plassere noen av de store gårdsredskapene der.

ÅRSSKRIFT 2015: Christiansands Tidende. 9. april 1921: «Bjørnstjerne Bjørnson…

I ettertid har vi kommet over noe som er skrevet av en som har vært til stede på prestegården på den tiden: R. Søegaard, sønn i prestefamilien på Øvrebø prestegård, og som forteller om sin opplevelse av besøket av den store dikterhøvdingen.

«Min far, sokneprest til Øvrebø ved Kristiansand, døde i begynnelsen av juli 1867, som følge av en ulykke på en embetsreise. – Kort etter begravelsenkom min mors venninne, naboprestefruen fra Søgne, fru Bjørnson (dikterens mor) til prestegården for å trøste henne litt. Et par dager senere kom også Bjørnstjerne Bjørnson opp dit. – Hans ankomst var ventet, og jeg ble overrasket ved å se en glattbarbert mann tre inn, noen måneder tidligere hadde jeg sett ham i Kristiansand med et kraftig, rødbrunt skjegg. Dikteren var i strålende humør, fortalte anekdoter fra sin Italia-tur, var begeistret for det skjønne land med de mange kunstverker og de vakre kunstelskende folk. Formen på deres bruksgjenstander var langt nettere og vakrere enn her i Norden, sa han. -En abbediss hadde beundret hans sønn. – Hadde jeg hatt en så prektig gutt som Deres lille Bjørn å leve for, da var jeg ikke gått i kloster. En aften leste han opp noen av sine fortellinger og deklamerte av sine sanger for oss. – Den siste aften erindrer jeg at han etter endt deklamasjon sa: «Jeg vil skrive noen sådanne sanger snart». Senere kjørte han videre oppover til Setesdalen, hvor han som han senere fortalte, ble traktert med sterk kaffe og simple drammer. Kaffeen og den uvante kost i Setesdalen hadde ikke bekommet han vel, og da han noen dager senere kom tilbake til prestegården, var han utilpass og hadde litt feber. Han lå ute i skyggen på verandaen i den sterke sommervarme, og så vel hans mor som min morskiftet om å legge kalde omslag på hans panne. I det hele var humøret borte, dikteren var blitt forstemt og forholdsvis taus. At han mistet noe av troen på bonden i alminnelighet og på setesdølene i særdeleshet, var visselig en sterk medvirkende årsak i denne forstemthet.

Kort etter kjørte han til Kristiansand med hest og karjol fra prestegården, mens hans mor ble tilbake. Som takk for disse opphold og for skyssen, skrev han et brev til min mor i den for ham eiendommelige vakre stil. Oppholdet på prestegården med den stille dempede tone av sorg hadde gjort ham uendelig godt, skrev han, og var rett en kjær fjellerindring, dyp og forunderlig manende. Et utbytte til har turen brakt meg, nemlig at jeg er kommet bort fra bondelivet med det som dertil hører. –

Brevet, som jeg i en lang årrekke omhyggelig gjemte i mitt jernskap, er på en uforklarlig måte blitt borte. Jeg fremviste det i årenes løp til rett mange kjente menn, hvoriblant professor Yngvar Nilsen, som da han leverte det tilbake, sa: «Gjem det fremdeles godt, det blir en stor raritet.» Man har spådd at det ennå vil komme for dagens lys, men det betviles. Jeg erindrer at Bjørnson ved middagsbordet den siste dag sa at det var så mye urenslighet og fylleri i Setesdalen, og det bekreftet han 42 år senere, ved en lengre samtale i hans hjem i Rom, da talen kom på hans karjoltur til Setesdalen. Setesdølene hadde for vane å ta seg en tår for tørsten når de var på bytur, og å ta med litt reisebrennevin, og det var da uunngåelig at Bjørnson hadde møtt mange glade sjeler, lett kjennelige som de var i sine nasjonaldrakter.

Etter disse opplevelser var han altså ikke mer så begeistret for bondelivet, så det var vel i all fall begynneslen til en omslag i hans diktning. Statsminister Løvland, der jo var vel kjent i Setesdal, kjenner det omtrentlige innhold av det bortkomne brev og Bjørnsons muntlige bekreftelse på det. Han mener at Bjørnson delvis gjorde setesdølene urett, de drakk den gang kun på byturene og ved enkelte anledninger, mens de ellers ofte i flere måneder ikke smakte brennevin, og deri har han visselig rett. Det ville være ønskelig om årsforbruket pr. individ fremdeles var så lavt i Setesdalen.

Eidsvold, mars 1921. R. Søegaard

ÅRSSKRIFT 2015: Bjørnstjerne Bjørnson

Bjørnstjerne Bjørnson besøker Øvrebø prestegård:

På markedsdagen i prestegården tidligere i høst (2001), holdt Jostein Andressen fra Søgne et interessant foredrag om Bjørnstjerne Bjørnson og hans besøk på gården. Forhistorien var at Bjørnson var på vei opp Setesdalen for å treffe bøndene i dalen og få inspirasjon fra dem. Det ble visst så som så med inspirasjonen, for han forteller siden at han aldri hadde sett så mange fulle folk som lå med nesa i været som der i dalen, så det var lite kultur å finne. I tillegg hadde han antakelig blitt kraftig forkjølt, og visste at moren var på besøk på Øvrebø prestegård. Hovedgrunnen til det var at presten Søegaard hadde omkommet i en kjøreulykke med hest. Mor til Bjørnson var prestefrue i Søgne og venn med prestefolket i Øvrebø, og var derfor en tid hos presteenka for å være til støtte og trøst i en vanskelig tid. Bjørnstjerne har nok derfor tatt turen innom Øvrebø prestegård og ble kanskje liggende der en stund. Etter besøket skrev han et brev til fru Søegaard som vi har vært så heldige og få ordlyden på og gjengir nedenfor:

Til Fru Søegaard, Øvrebø prestegård Så meget naa jeg takke Dem, kjære frue, for laanet av hest og kariol som jeg benyttede et skift længere, thi nød bryder love. Oppholdet paa prestegaarden med den stille, dempede tone af sorg og minnet om Deem, kjære frue, og om Deres børn har gjort mig inderlig godt, er ret en kjær fjelderindring, dypt og forunderlig manende. Et utbytte til har turen bragt mig, nemlig at jeg er kommet bort fra bondelivet med alt som hører dertil. En barberkniv som jeg glemte i det værelse jeg hadde den ære aa beboe, bedes sendt med Kristensen. Med vennlig hilsen Deres ærbødige Bjørnstjerne Bjørnson

ÅRSSKRIFT 2015: «Plan for håndarbeid for gjenter i framhaldsskulen…

• og siden vi er inne på skoleminner:

Planen er utarbeidd av Klara Haugenes og Alice Bjerland:

• 1. modell: 1 putevar med litt prydsøm (kvitsøm, austmannarenning eller hullsøm)
• 2. modell: Måltaing, rissing og klipping av mønster
• 3. modell: Ermforkle i bomullstoff
• 4. modell: Skjortebluse: isatte ermer, og påsatt krave på forkle eller bluse
• 5. modell: Enkelt skjørt med beltestift og glidelås
• 6. modell: Enkel sommerkjole
• 7. modell: Prøvelapp med glidelås, skjortesplitt, beltestift, stikklommer og alm. sydde, skråkant og ermesplitt
• 8. modell: Strikking: mønsterstrikking. Jumper eller kofte, eller noe som elevene onsker å strikke. Eller duk (pute) med litt prydsøm.
• Ekstrarbeide: Noe elevene har lyst til å lage.

ÅRSSKRIFT 2015: Kåre Mushom: Minne frå skuletur 1962

Eg gjekk i sjuande klasse på Ilebekk skule på Homstean. Dette var det same året som eg gjekk for Presten og skulle konfirmerast til hausten. Vi var ein liten klasse på 15 stk: 12 gutar og 3 gjenter. Vi hadde lærar Gunnar O. Holen frå Bykle.

Det vart mykje tale om skuletur dette året og det var visstnok mange reisemål som var nemnt. Til sist sto det om 2 plassar, og det var Danmark eller Bykle, men etter avrøysting vann Bykle med stort fleirtal.

Vi skulle då reise til Bykle og så gå til fots inn i Støyledalen til lærar Holens støyl som heitte Kaupmannsbu; og det var ein gamal støyl, truleg frå 1200-talet.

Gunnar Holen var noko opptatt av at vi måtte få toleg greit ver, i og med at vi måtte gå til fots inn til støylen, og spenninga var noko stor utover våren korleis dette skulle bli.

Avreise: Avreisedagen vart fastsett til måndag 18. juni, men med litt verforbehold. Dagen kom, og veret var toleg greit, med litt skyer og litt sol, så det var ingen tvil, veret var meir enn godt nok! Vi møtte opp på Homstean, truleg klokka 8 om morgonen. Vi var 10 gutar og 2 gjenter som kom med fulle ryggsekkar og soveposar. Transporten var Olav Iglebæk`s lyseblå Ford Transit med Alfred L. Ilebekk som sjåfør. Vi stappa inn i bilen best vi kunne, men mykje måtte liggje på taket. Er enno litt i tvil om dette var heilt lovleg med så mange i bilen, men i dei åra var vi kanskje ikkje så redde for dette.

Turen oppover Setesdalen gjekk veldig fint og alle kosa seg, og vi prekte og lo, så det var nok ikkje så lett å vere sjåfør med slike folk i bilen.

Til Kaupmannsbu: Attmed Bykle Samyrkelag stod lærar Holen og vinka oss velkomen. Han og kona hadde jo ferie slik at dei var i Bykle og på Løyland i Valle likevel. Liv Holen var frå Løyland i Valle.

Gunnar Holen hadde lagt opp løypa litt nord for Bykle sentrum og så inn gjennom Støyledalen for her var terrenget nokså flatt og lett å gå, men det var omlag 10 kilometer å gå. Vi kunne ha gjenge opp frå garden Holen, då meiner eg det var omlag 7 kilometer, men då var det mykje brattare og tyngre.

Vi starta vandringa med godt humør innetter dalen med lærar Holen i spissen. Vel framme vart vi motteke av fri Liv Holen som eg trur måtte vere reist inn til støylen på førehand. Vi gutane og lærar Holen tok inn på Kaupmannsbu, og då vart det noko fullt, men vi fekk då plass og alle var nøgd. Gjentene og fru Liv Holen tok inn på nabostøylen som eg meiner heitte Blomstøyl, eller kan hende var det Øystøyl? Dei hadde ordna dette medvelviljuge grannar.

Her kosa vi oss i 5 dagar viss ikkje eg minnast feil. Vi fann på mange slags ting som å rennepå bakenden i snøen, rulla stein, brant bål og gjekk turar lenger inn i fjellet. Vi freista også fiskelykkai elva framfor bøen, men eg minnest ikkje om det var så mykje vi fekk, men noko var det nok, fordi eg meiner å minnest at vi steikte fisk.

Tussekyrkja: Eit stykke bortom Kaupmannsbu var det ein stor stein som dei kalla Tussekyrkja. Den såg mest ut som ein pyramide, men kunne også likne på ei slags kyrkje. Vi såg korkje tusser eller troll, men i fylgje eit gamalt sagn heitte det at viss ein gut og ei gjente gjekk 3 gonger rundt denne steinen, kom dei seinare til å verte gift. Vi hadde mykje moro med dette, og nokon gjekk rundt, blant dei var Solveig Hægeland og Magne Strandberg, også Normann Lian, men ingen av desse vart gift med Solveig. Kan hende dei berre gjekk rundt 2 gonger? Vi hadde vekslande ver desse dagane, helst grått med noko skodde og litt yr, men vi brydde oss ikkje med det, for vi hadde det så utruleg moro.

Reinsdyr: Det låg enno litt snø rundtomkring, men framfor støylen var det bart, og der hende det stundom at det kom ville reinsdyr ned for å beite på denne årstida. Dette hadde Holen tala om, så vi gjekk liksom å venta på det. Brått ein morgon då ein av oss var oppe og kika ut glaset fekk han auge på 8 – 10 reinsdyr som beita på vollen framfor støylen, og han slo straks alarm, og då for vi opp alle som ein, og det gjekk fort. Men Helge Skeie fekk ikkje opp glidelåsen på soveposen, så han berre tok tak med armane og dermed rakna soveposen, men han fekk med seg synet av reinsdyra.

Meir brød: Dagane gjekk, men det gjorde sanneleg maten og, slik at Gunnar Holen måtte ta turen til Bykle Samyrkelag å kjøpe meir brød, men han var sprek som ein fole så det var fort gjort.

Heimturen: Eg er ikkje sikker, men eg trur at me måtte reise heimover fredagen den 22. juni, og då meiner eg å minnast at me gjekk den kortare vegen forbi ein foss som heitte Rjukandefossen ned til sjølve Holen Gard, som få år etter vart demt ned og sett under vatnpå grunn av krafutbyggjinga, slik at alle som budde på Holen måtte flytte frå. Heimturen gjekk føre seg med same transportmiddel, og Holen hadde nok avtala med Alfred Ilebekk om møteplass og klokkeslett, eg trur det var på Holen Gard. Turen nedetter gjekk greit heilt til vi kom til ein plass i nærleiken av Granheim. Då kom ein tysk bil oppover, men langt over i venstre side, for ikkje å seie i vår kjørebane, sjølv om det slett ikkje var 2 kjørebanar med gul stripe nokon stad der i den tida! Dette kunne ha gått heilt gale dersom ikkje Alfred Ilebekk fekk «heve» Transiten lynkjapt over i venstre sida han og, slik at vi enda opp i ei lita jordskråning og fekk stoppa. Tyskaren stoppag fordi han sneia bort i sida på Transiten, og fekk nokre små riper i lakken, og han klaga seg over at bilen var «nymalt, nymalt» sa han. Ingen av oss kunne tale tysk, men litt kunne vi då på engelsk slik at nokon skreiv opp bilnummeret og så vidare slik at Olav Iglebæk fekk ordna opp i dette seinare. Eg meiner at den forte reaksjonen til Alfred Ilebekk redda kanskje både liv og helse, då det elles kunne blitt «front i front». Men vi kom vel heim og alle var samde om at vi hadde hatt ein gild tur!

Takksemd: Dette var nokre minner som eg har hatt mykje glede av, og eg tenkjer titt med glede og stor takksemd tilbake på denne turen. Men nå i vår fekk eg eit «påskot» til å skrive dette ned, i og med at Lærar Holen døydde no i april 2015, og er ikkje lenge her hos oss. Vi som fekk fekk vere med på denne opplevinga vil alltid vere takknemlege til både Gunnar og Liv Holen for det dei gav os og ofra av si fritid for oss elevane!

Her er namna på dei som var med: Nils Sigmund Loland, Olav Helge Ubostad, Normann Lian, Alf Greibesland, Helge Skeie, Øystein Lie, Jan Magne Strandberg, Reidar Horrisland, Oddleiv Loland, Kære Mushom, ………… Skarpengland og Solveig Hægeland. Sjølvsagt må nemnast Gunnar og Liv Holen. Må ikkje gløyme Alfred Ilebekk som køyrde.

NB! Eg skreiv dette på Nynorsk fordi vi hadde det som mål på skulen og ikkje minst då eg skulle skrive om Bykle og Lærar Holen. Men det er ikkje sikkert at rettskrivinga vart så god? Elles må de ha forståing viss det er detaljer som ikkje stemmer heilt. Solknipen mai 2015. Kåre Mushom

ÅRSSKRIFT 2015: Jon Åsen: Øvrebø, del 4

Øvrebø Blå Kors forening blei skipa 11. april 1926 og har kring 200 medlemer. Det er serleg lagt an på å få dei unge med i arbeidet, og det blir halde mange møte. Sume av desse er ungdomsmøte, der dei unge hev ansvaret for programmet. Elles er det konfirmantfestar, gamlefestar og nyårsfestar. Alt arbeidet kviler på kristeleg grunn. Film har vore nytta med varsemd, og ofte er det møte med tilreisande blåkorsarbeidarar. Laget har og ein speidertropp. Lærer Mindrebø har lagt ned eit stort arbeid som formann i dette lokallaget og som mangeårig formann i Sørlandet krins av Blå Kors.

Misjonslaget var nok fyrste laget her. Det er kring 100 år sia det vart skipa. Kvinnelagsarbeidet som har vore knytt til misjonslaget, syner best kva trott og varme det har vore i laget inn i misjonsarbeidet alle desse åra.

Venstrelaget og skyttarlaget kom begge kring 1880-åra. Dei var ein renning av den politiske unionsstriden. Enno kan gamle folk fortelja om interessa kring dei store folkemøta venstrelaget skipa. Eldhugen i laget har spakna, jamvel om det er kome både arbeidarpartilag og bondepartilag i heradet. Derimot har skyttarlaget betre greidd å samla, serleg ungdomen.

Det frilynde ungdomslaget blei skipa i 1904 og har halde arbeidet opp fram til i dag. Serleg fyrste åra arbeidde laget godt. Det kosta seg ungdomshus på Homme og er einaste laget i heradet som har eige hus. Her som elles har det frilynde lagsarbeidet vore ujamnt. Til tider har laget vore sterkare glødd for målreising og folkeviseleik og har gjort godt arbeid her. Det har elles vore ein god bindelekk for ungdommen og har hatt oppsedande verd.

Øvrebø Idrettslag er sterkt og aktivt. Det har serleg gått inn for skiløyping og orientering, og har nokre av Vest-Agder Idrettskrins sine beste tevlarar. Idrettslaget har gått i gang med badstovesbad og gjer i det heile ein verdfull innsats for ungdomen. Det blir både alvor og trott i dette lagsarbeidet.

Øvrebø Fråhaldslag var i arbeid i mange år og dreiv godt. Det blei og skipa barnelag. Desse laga har diverre pause no (1956), men Blå Kors held fråhaldsfana høgt.

Av yrkeslag er det Bondelag, Bondekvinnelag, Skoglag, Husflidslag, Jeger-og fiskarlag o.fl. Mest verksamt av desse er Bondkvinnelaget. Lagslivet i ei bondebygd er av overmåte stort verd. Dette at folk som bur spreidd, stundom på einbølte gardar, får høve til å kome saman om sams interesser, styrkjer samkjensla og trua på det ein brenn og strir for. Ein sliper kvarandre, vekkjer, nører og tenner. Her spirar mangt eit frø som er sådd, evner og anlegg faldar seg ut. Hand i hand med lagslivet dreg også skuleboksamlingane og heradsboksamlinga. Dei har bøker for dei ulike interesser og kan gje hugnad, uvikling og vokster i fristundene heime. Lagslivet kan stå i fare for å ta overhand, slik at heimelivet lid under det. Her burde bøkene kunne vera ei motvekt. Filmen er eit problem i mange små bygder. Det ein får se av film her, er kanskje ofte av negativ verd. Men ungdom vil til møtes med filmen, og som tilhøva er i dag, må dei ofte leita ut for å finna filmar som kan vere positivt verd for tidtrøyte og oppseding

ÅRSSKRIFT 2015: Jon Åsen: Øvrebø, del 3

Folketeljing for heradet har ein ikkje før 1801. Men manntalet for 1665 kan gje ei rettleiing på folketalet då. Det har 234 personar av mannkjønn. Reknar ein at det var like mange av kvinnekjønn, kjem ein opp i468 personar. Det kan truleg ikkje bli mykje feil. Og det talet tykkjest å ha halde seg noko likt eller gått litt opp dei fylgjande halvtanna hundre år. Etter kyrkjeboka var det ei tid framover eit lite overskot av mannkjønn. I 25-års bolken 1750 – 1774 vart det døypt i Øvrebø kyrkje 236 gjenteborn og 287 guteborn. Fra 1800 til 1824 viser kyrkjeboka 318 døypte gjenteborn mot 314 guteborn. Då har altså mannkjønnet kome i mindretal.

Men folketeljinga i 1801 syner også fleire kvinner. Det har 544 personar i alt, kvinnekjømm 289, mannkjønn 265. Tida 1850 – 1874 syner jamn auke i folkevoksteren: frå 1875 – 1899 blei det døypt 333 gjenteborn mot 371 guteborn, og teljinga 1891 syner (etter Amund Helland) 888 personar. I 1952 var folketalet 910 personar, kvinnekjønn 441, av dei 132 under 16 år, mannkjønn 469, av dei 132 under 16 år.

Dei fleste i Øvrebø har sitt yrke i heimbygda, men sume arbeider ved fabrikkar o.l. i Oddernes og Kristiansand, medan dei bur heime. Bilruteskipnaden har mykje å seia for heradet, serleg for avsetnad av mjølka.

Øvrebø trygdekasse hadde i alt 316 medlemer i 1951. Av desse var 109 trygdepliktige og 207 fiviljuge medlemer.

Øvrebø arbeidsløysetrygd har eit fond på 26000 kr. Dei som er melde inn i trygdepliktig arbeid, betaler premien saman med sjuketrygdpremien. Arbeidsgjevar og medlem betaler lik lut. Heradet sin del av denne premien er 25%. Hittil (1956) har det ikkje vore utbetalt dagpengar til nokon arbeidslaus frå heradet, men det er gjeve stønad til yrkesopplæring for 3 ungdomar. Heradet har distriktlækjar saman med Oddernes, men det har eiga jordmor.

Etter at heradet kjøpte prestegarden i 1905, blei denne nytta til gamleheim fram til 1934. Då ordninga med alderstrygd blei gjennomført, blei det færre som trong forsorgstønad. Slike fær no rom hos private.

Helselaget (Sanitetsforeninga) blei skipa i 1913, og sjukesyster vart tilsett. Dette laget arbeider godt og har vore til sers stor hjelp og signing.

Det er mange sinnssjuke som er i privat pleie i heradet. Serskilt må nemnast heimen til Torje Håverstad og fru Lovise på Nordhagen. Begge to har mange års røynsle i røkt av sinnssjuke. Det var direktør Th. Dahle ved Eg sjukehus som ba Håverstad reisa ein privat koloni. Fra 1934 leigde dei prestegarden til sjukeheim og var der til1946. Då flytta dei til Nordhagen. Dette er eit stort gardsbruk med 100 dekar dyrka mark, 40 dekar kulturbeite og 1000 mål skog. Det er enda mykje dyrkande jord. Håverstad og frua har sett seg som mål å gjera den private sinnssjukerøkta så god som råd er. Dei har no teke eit stort nybygg i bruk med sengeplass til over 40 pasientar. Her er alt moderne og praktisk innreidd. Ein merkar seg dei god, ljose soveroma med tidhøvelege senger. Den store daglegstova med stålrøyrstolar og vakre bord er sers ljos og triveleg. Pasientane går godviljug med på å ikkje røykja her, dei set pris på å ha det sunt og uneleg. I fjøset er det nokre og tjue mjølkekyr, 3 hestar på stallen, mange grisar og høns. Håverstad meiner det er bra at pasientane kjem i arbeid, det spreier tankane. Mange av dei likar også dette, når dei får velje arbeid etter eigen hug. Og her er det nok å velje mellom. Ver fast og roleg og syn pasientane tillit, seier vertsfolka. Sume har fått lov til å byggja seg små hytter kring på garden, og der trivst dei sumarsdag. Departement og helsenemnd har sett med velvilje på dette tiltaket. Ein må og tru at dette er rette vegen, når ein veit at staten ikkje har rom til meir enn 50% av dei sinnssjuke i sine offentlege sjukehus.

Endeleg må nemnast Lolandsheimen. Det er Sørlandet Krins av Blå Kors saman med Kristiansand Blå Kors som eig og driv denne heimen. Det er slike som har lege under for alkoholmisbruk som skal få hjelp her. Heimen blei innvigd i oktober 1947. Sosialdepartementet blei så nøgd med dette tiltaket at dei godkjende heimen som kurheim alt i 1949. Det er plass til 11 personar. I tida fra starten til nyår 1952 hadde 80 personar hatt stuttare eller lengre opphald på heimen. I 1952 er han utvida med bustad til styraren og familien hans. Styrar har vore Asb. Tveito, Lars Tjelland og no (1956) Magnus Abelseth.

ÅRSSKRIFT 2015: Jon Åsen: Øvrebø – del 2

Busetnaden er oftast knytt til grender med 2 – 3 opp til 12 – 15 tun. Sjølve bondegarden er det ikkje meir enn 8 – 10 bruk på, såleis Lolandsgarden med 9 bruk. Større sentra er Homstean med kring 20 tun. Det aller meste er skild ut frå garden Ilebekk etter 1840. Då kom hovudvegen til Setesdal framom, og då tok nybygginga til. Det er vegkryss her, med 2 butikkar, slakteri, skule, berdehus, posthus og telefon. Dertil er dei fleste heradskontora samla her. Myllebygda med 12 – 14 tun er og eit sentrum i vekst. Her er det brørne Førelands bil- og karosseriverkstad som har skapt voksteren. Også her er det to butikkar, posthus og skule. Samlingshuset til frikyrkja ligg her.

Til eit bondetun i eldre stil høyrde stovehus, uthus, stabbur, badstove, kvernhus og ofte smie. No er det att helst få stabbur. Badstovene blir også borte saman med kvernhus. Dei gamle hustypene kunne vera tri slag: 1: Tohøgdes enkelt breie hus med midtgang og eldhus på baksida. 2: Einhøgdes hus med midtgang og eldhus på baksida. 3: Tohøgdes hus i eine enden med midtgang og eldhus i andre enden. Tekking med never og torv var vanleg, det er borte no. Eldhusa hadde åre midt på golvet med blekkstein og gjelgje. Røyken gjekk ut gjennom ljoren oppe i mønet. Siste eldhuset som blei rive, var truleg på Bakken, Greipesland.

Om skogen og skogsdrifta har heradskogmeisteren i Torridal gjeve desse opplysningane:

«Det er utført ei serutrekning for Øvrebø på grunnlag av det resultat landsskogtakseringe frå 1928 kom til. Grunnlaget for denne utrekninga er spinkelt,med di det berre gjekk to liner gjennom haradet. Men linene har truffe sers heldig, så resultatet skulle bli nokolunde brukande. Etter dette set eg då opp som produktivt skogareal i dekar:

Bonitet: Barskog: Lauvskog: Sum: % Høg…. 190 230 420 0,6 Medels…. 25330 15460 40790 54,1 Låg…. 21040 13100 34140 45,3 Sum…. 46560 28790 75350 100,0

Resultata av landstakseringa er noko gamle no. I dag vil eg tru at lauvskogarealet er noko større, medan barskogarealet har gått noko tilbake. Men nyare målingar har ein ikkje, så ein får rekna med tala frå 1928. Resultata frå denne målinga syner at kubikkmassen er: Bartre 2,9 m3 pr. dekar, lauvtre 1,2 m3 pr. dekar, sum 4,1 m3 pr. dekar. Etter desse oppgåvene skulle det vere kring 218000 m3 bartretømmer og kring 90000 m3 lauvtrevirke i heradet. Etter landsskogtakseringa skal det vere ein nyttbar tilvekst på om lag 6000 m3 bartrevirke og 2500 m3 lauvtrevirke. Takseringa i dag ville truleg gje noko andre resultat.

Det meste av tømmeret som blir avvirka til sal, går til stav og kassebord. Årleg forbruk till desse produkta er 1500 – 2000 m3. Som rundlast blir det som oftast selt om lag 1500 m3. Reknar ein at avverkinga siste året (1952) var 4500 m3 tømmer og 2500 m3 ved, blir bruttoverdet av dette kring 440000 kr. Dertil får bygda ein del av produksjonsverdet med å skjera stav og kassebord.

Dei siste åra er det jamt over sett ut om lag 40000 plantar. I 1952 er det planta kring 60000 plantar. Det er gran som helst blir planta. Det er gjeve tilskot til ikring 50 plantefelt, og 30 – 40 nye felt er under arbeid. Dei fleste felta er mellom 5 og 10 dekar. Planting er viktigaste kulturarbeidet. Naturleg forynging er vanskeleg i Øvrebø. Eit av dei vandaaste problema er å få opp ny furuskog. Det er store areal som berre høver for furuskog, men det er berre små område si kan fornya naturleg. Vi vonar vitskapen snart kan koma fram til ein billeg kulturmetode for forynging av furu. Det høver best i Øvrebø.»

Stavproduksjonen i Øvrebø har gamle tradisjonar. Gamle brev frå 1600-talet kan fortelja om stavdrift. Det er nemnt både «døktige staver» og «vrakstaver». Den gongen blei staven hoggen, ikkje skoren. Lettare går det no, då det er elektriske stavsager på annankvar garden. I den siste helvta av førre århundret blei det skore ikkje lite lauvvedstav. Det var stor eikeskog i Øvrebø då. og det blei drive mykje fletting av eikebork. Alt i 1670-80-åra var det sagbruk både p¨å Øvrebø, Reiersdal og Stallemo. Det var priviliegerte sagbruk, som Kristiansands-borgarar oftast hadde hand om. Storskog var det og sume stader. I ei skogsak frå Stupstad i 1760-åra fortel skogoppsynet for Øvrebø at dei under synfaring i skogen hadde funne hoggen last på 40 – 47 fots lengde og 11 – 12 tumars topp. Dei trea vart verdsette til 2 rdl. stykket.

Plantelivet på heividdene er helst einslunge. Det er mykje røslyng, sers vakker når ho står i blom. Av og til finn ein småflekkar med kvite lyngblomar. På myrane veks det mykje gras-myrgras, starr, bjørneskjegg og romegras – og slike myrer var før sers verdfulle til slått av for for sau og kyr. På sume myrer er porsen så utbreidd at det vert lite brukande som slåttemyrer. Her og der finn ein soldoggplanten. I myrstrendene og innover bakkane er det helst starr, eit bra beitegras, og i fjellsprekkane kan du kome over småduskar med St. Olavsskjegg. I lIene gror det mykje smølegras, herleg beite for sauen. Blå- og kvitsymra ()blå- og kvitveis) er fyrste vårblomane, og konvallen lyser opp kring kvitsunntider (pinse). Serleg rik vegetasjon er det ikkher, med di gneisen er så utbreidd underlag. Men bærlynget finst mest alle stader, slikt som blåbær, tytebær, mjølbær, mikkelsbær og krekling. Molter veks det her og der på einskilde heimyrer. Der kan det og verelitegrann dvergbjørk. I heimejorda er det lekkeblom (løvetann), smørblom (soleie), prestekrage, tjøreblom, blåklokke m.fl. som er mest vanlege, men dei blir sett på som ugras. Tiriltunge og tepperot er vakre og vanlege, helst på vegkantar. Nattfiol, nattkonvall og musk er ikkje vanlege, men alle set pris på angen deira. Dei ymse bregneplantane er mykje utbreidde